Bilirsiniz ki geçen sene bu günlerde tahsili ilim hayatına henüz dahil olduğunuz günlerde size
ufak bir nutuk söylemiştim. Ve içinde ilmin fezailinden ve fevaidinden bir
nebzede bahsetmiştim.
Evet ilim, hakikaten insanın elinde ,nurdan bir lambadır. İnsan
onunla yolunu görür serbestçe seyr-u seferini
icra eder tehlikelere uğramadan menzili maksuduna ulaşır. İlmin zıddı
olın cehil ise bir zulmettir şedit bir
karanlıktır.Karanlık gecelerde bilmediği
yerlerde uzun bir yola giden kimsenin
hali ne kadar tehlikeli ise cahilin hali de öyledir şu kadar var ki bir alime tabi’ olan ve onun izini şaşmadan ta’kib eden cahiller de o alimin nuru ile kendilerini sahili selamete atabilirler. .
Efendi oğullarım !
Şurasını da iyi biliniz ki
ilim insanı kurtaramaz birde ahlak lazımdır. Zira bir alim ilmin
kendisine gösterdiği doğru yola ancak ahlakı sayesinde gidebilir ahlakı olmayan
alim gördüğü doğru yola gidemez havai nefse uyarak her fenalığa cüret eder bulunduğu
muhitin ahlakını da bozar; çorba gibi
karıştırır.;Esasen alimin fesadı alemin fesadı demektir böylesi adamlar dünyada
bednam ve rezil ve rüsvay olarak yaşar ahiretini de harap ederde çıkar gider.
Ahlakı hamide sahibi olan alimler ise bulunduğu muhiti ilmin
nuru ile hikmetin nuru ile tenvir eder parlatır..Namının işitildiği
yerlere bile feyizler saçar hem kendisini, hemde kendisine tabi’ olanları
dünyada şerefli yaşatır ahiretlerini de mamur eder öyle gider Şu halde yüksek
bir adam olabilmek için ilim ile beraber ahlakı hamide; yani güzel huyu da
tahsil etmek icap eder.
Efendi oğullarım !
Geçen seneki tahsiliniz ekseriyetle ilmin vesailinden ibaret
olduğu için o kadar zevk alamadınız .Bu sene ise Allahu tealânın yardımı ile
ilmin vesaili ile beraber makasıdıyla meşğul olacağınız için bu seneki
tahsiliniz daha zevkle daha feyzli olacağız. İleride size ahlak dersleri de verilecek ise de şimdiden belleyip işlemenizi icap eden bazi
şeyleri burada söyleyeceğim dikkat ediniz :
1-
Beş vakit namazınızı mümkün mertebe cemaatle eda ediniz
2-
Asla kötü sözü ağzınıza almayınız.
3-Asla
yalan söylemeyiniz yalan yere yemin etmediğiniz gibi mecbur olmadık ca doğru
yere bile yemin etmeyiniz.
4-Kimsenin
arkasından atmayınız.
5-
Kimsenin suçunu yüzüne vurmayınız ve ele söylemeyiniz
6-
Elinizden geldiği kadar elin ayıbını örtmeye çalışınız. Ve birinin sözünü
birine ulaştırıp aralarını açmayınız. Muhakkak bir fayda görülmedikçe bu gibi
şeylere tenezzül etmeyiniz .
7-
Kimsenin malını velev bir habbe olsun yitmeyiniz hususun yetim malından son
derece sakınınız borcunuz olursa geciktirmeyiniz.İstenmeden vermeyi kendinize
mühim bir vazife biliniz.
8- Kendiniz
vermeyi gözünüze almadıkça kimsenin borcuna kefil olmayınız.
9- Üstadınıza ve ebeveyninize (ana ve babanıza)
gerek yaşta ve gerek başta sizden büyük olanlara ğayet hürmetkar
bulununuz.İsimlerini yalınız olarak anmayınız.Efendi,Amca,ağa gibi elfaz-ı tâzimden biriyle anınız.
Akranınıza ve küçüklerinize de efendi demeyi unutmayınız.
10- Büyükleriniz bir meclise
geldiklerinde sürâtle kıyam ediniz
(çabucak ayağa kalkınız) ve yukarıdan
yer veriniz.Onlar oturmadan siz oturmayınız. Oturduğunuzda diz çökmek suretiyle ğayet edibine oturunuz.Eğer sandalya üzerine
oturur iseniz dizlerinizi ve ayaklarınızın ucunu birleştirip ayaklarınızı biraz
geriye bükünüz..Ve arkanıza dayanmayınız.Sallanıp durmadığınız gibi başınızı ve
gözünüzü de oynadıp durmayınız. Üzerinize lazım gelmeyen bir sözü söylemeyiniz
11- Su içer iken Besmele ile
başlayıp (Elhamdülillah) ile boşlayınız
.Ve otuzunuzda öyle içiniz. Ve yüzünüzü büyüklerin bulunmadığı bir tarafa
çeviriniz de öyle içiniz.Yahut kalkınız da geride içiniz .Su içeceğiniz de yanınızda bulunan kimselere teklif
etmeyiniz. Zira suya teklif yoktur .Kahve gibi şeyleri büyüklerinizden evvel almazsınız. Eğer sıra
ile verilip geliyorsa sırayı da
bozmazsınız. Ve yahut bir büyük tarafından al diye emir olunursa onuda ret
etmezsiniz.
12- Yemek yerken lokmaları ufak ufak alınız ağzınızdakini yutmadan birine başlamayınız.
Hırslı yemek yemekten katiyen
sakınınız.Kaşığınızı kalem tutar gibi
tutunuz. Yemek tabağının içine bırakmayınız.ve kenarına dayamayınız ve
elinizde de tutup durmayınız..Sofranın
üzerine yüzü üstü kapayınız. Büyüklerden evvel taâma (yemeğe) başlamayınız.
Elin lokmasına ve yiyişine dikkat etmeyiniz. Ve önünüzden alınız.Sofradan elden
evvel çekilmeyiniz.Nihayet sofrada bir adam kalsa bile onu bekleyip onunla beraber çekilmelidir. Ve
yemeği sağ elinizle ve üç parmağınızla
yemeğe dikkat etmelidir. Yemek üzerine eğilmekten ve döküp saçmaktan ziyade
hazar [1]
ediniz (çokça sakınınız) Yemekten evvel Besmeleyi vi hitamında (sonunda)
(Elhamdülillah zadallah barekallah )
demeyi ve keza yemekten evvel el
yıkamayı unutmamalıdır..Tabamda az kalmış ve boşa gideceği anlaşılmış olan bakiyyei taâmı (Artık yemeği) bırakmayınız.
Ve güzelce silerek yiyiniz.Bu alafırankada
edebe münafi (aykırı) görülmüş is ede
israftan hazer için akıl ve
hikmete muvafıktır.
13- Büyük bir
adam meclise geldiğinde ayakkabısını ya
derhal çevirmeli veyahut gitmek üzere
kalktıktan sonra çevirmelidir. Arada çevirmek kalk git demek olacağından edebe
münafidir.
14- Ebeveyn ve üstat ve akraba büyükleri gibi
veli nimetlerinize tesadüf ettiğinizde
ellerini öpünüz.Hele ebeveynin ellerini her gün bir defa bari öpülmelidir. Ya sabah
ayrılırken veya akşam kavuştuğunuzda bu
güzel adeti unutmamalıdır. Başka kimselere kavuştuğunuzda selamı müteakip
musafaha ediniz güler yüzlü ve tatlı sözlü bulununuz ve lüzumsuz şeyleri sorup eli üzmeyiniz hatta icap etmedikçe nereden gelip nereye gidiyorsun bile
demeyiniz her ne kadar sizi gücendirmemek için cevap verirler ise de canları sıkılır ve ne vazifesiz adam imiş
derler
15-Akran ve emsal
arasında hediye alıp vermek ve birlikçe
yiyip içmek gibi fedakarlıklar yapılmalıdır muhabbetin artmasına sebep olur. Bu
kısım fedakarlıklar büyüklere ve küçüklere karşı da yapılabilir.
16- Ders
arkadaşlarınıza karşı da ğayet ciddi ve
samimi bulununuz can-u dilden
birbirinizi seviniz ve birbirinizi gücendirmekten son derece
hazer(dikkat) ediniz Şayet birinin
gücendiğini anlarsanız hemen razi edip gönlünü alınız. Musafaha ederek özür
dileyiniz bu hususta kim evvel elini uzatır ise büyüklüğü o kazanmış olur.
Barışmak istemeyen adam kibirliliğini izhar etmiş olur kibirli adam herkesin
yanında sevgisiz ve şerefsiz olur. Böyle fena huyları semtinize
yaklaştırmayınız.
17- İzinsiz kimsenin evine girmeyiniz izin ile
girdiğinizde dahi ev eşyalarına ;
ötesine berisine bakmayınız. Selamdan evvel kelama başlamayınız.
18- Pek lazım
olmadıkça kimseden bir şey istemeyiniz.
19-Elin malının
miktarını öğrenmeye yeltenmeyiniz ve aranızda hesabına yapıp konuşmayınız.
20-İzinsiz
kimsenin mektubunu okumayınız. Eşyasını hatta kitabını bile karıştırmayınız.
21-Yoldan
geçerken kimsenin evine dikkat edip bakmayınız.
22-Elin malına
göz dikmeyiniz Cenabı Hakkın taksimine razı olunuz ve halinize şükür ediniz.
23-Elin ırzına
dahi yan bakmayınız elin canını ve ırzını ve namusunu kendi malınız; canınız ve
ırz ve namusunuz gibi muhafazaya çalışınız .
24- Yürür iken
pek kıvrak yürüyüp yenlilik yapmayınız; Pek ağır yürüyüp azamet satmayınız.
Orta yürümeyi adet ediniz. Her işinizi buna göre tutup Itidaldan ayrılmayınız.
İşte bu saydığımız şeyleri güzelce
öğrenip kendinizi alıştırır iseniz küçük yaşınızda büyüklük nişanlarını
takınmış olursunuz ve herkesin yanında
bir deste gül gibi sevgili olursunuz.
Müminlerin yanında sevgili olan adam Cenabı Allah yanında da Hazreti Peygamber yanında da Melaikei kiram yanında
da sevgili ve kıymetli olur .İşte böyle
efendi oğullarım Cenabi Hak tevfikati samadaniyyesine mazhar buyursun Amin..
Esselamü aleyküm
ve rahmatullahi ve berekatühu.
15 Nisan 1927
Bu
nutuk merhum hacı Ali kudsi efendinin İskenderun abacılı bekbele karyesinde
medresei ilmiyeye açtığı vakitte tilmizlerine(öğrencilerine) söylediği nutuktur